तुषारकी

मासा...फुग्यासारखा फुगणारा    एका तारांकीत रेस्टॉरंटमध्ये आपल्या मित्राचा वाढदिवस साजरा होतोय. ट्रीट म्हणून टेबलवर एका माशाचा विशेष पदार्थ येतो.  मेनुकार्डवर नजर टाकल्यावर तिथे दोनशे डॉलर्स लिहलेले दिसते.(भारतीय चलनात किती होतील हो?) ही किंमत पाहून पदार्थाची चव आणखीनच वाढते. खवय्यांच्या तोंडाला पाणी आणणारे हे दृश्य. पण थोडं थांबा... या डिशवर ताव मारण्यापूर्वी हा पदार्थ खाऊन प्रतिवर्षी मरण पावणाऱ्यांच्या संख्येकडे  एकदा नजर टाका. हा पदार्थ ज्या माशापासून बनलाय त्या माशामध्ये अत्यंत जहाल विष आहे. तब्बल तीन वर्षाच्या खडतर प्रशिक्षणानंतरच एखाद्या शेफला या माशाचे पदार्थ तयार करण्याची परवानगी असते. आपल्या मित्राचा जन्मदिवस साजरा करण्याच्या आनंदात आपलाच ‘मरणदिवस’ साजरा होऊ शकतो, हे कळल्यानंतर आता तुमची प्रतिक्रिया काय? असले अन्न खाणे जीवावर बेतू शकणारे असले तरी कित्येक खवय्ये हा पदार्थ खाणे प्रतिष्ठेचे समजतात. जपानमधील अनेक रेस्टॉरंटमध्ये मिळणारा हा अत्यंत जोखमीचा परंतु तितकाच चवदार पदार्थ म्हणजे ‘फुगू’. फुग्यासारखा फुगणाऱ्या माशापासून हा पदार्थ तयार केला जातो...

बालक-पालक (मुंबई सकाळ 18 डिसेंबर       ओहोटीच्या किनाऱ्यासारखीच उघड्या शरीराची एक व्यक्ती  दलदलीतून मार्ग काढत पुढे चाललीय. चालता चालता चिखलातून काहीतरी वेचत कमरेला बांधलेल्या लहानशा भांड्यात तो जमा करतो. ते भांडे पुरेसे भरल्याची खात्री झाल्यानंतर तो चिखलातून बाहेर येतो. रस्त्यात लागणाऱ्या एका कातळावर तो आपले भांडे उपडे करतो. भांड्यातील जमा केलेले सर्व काही कातळावर चांगले रगडून, पुन्हा आपल्या भांड्यात ओततो. एका दिवसाच्या जेवणाची भ्रांत मिटल्याचे समाधान त्याच्या चेहऱ्यावर झळकते.   काय होते त्याच्या भांड्यात?          मुंबईला जवळ असणाऱ्या खारेपाट परिसरातील लोकांच्या आहाराचा एक भाग असणारा, त्याच्या भांड्यातील तो पदार्थ म्हणजे ’पालक’. (हो पालकच!) प्युअर व्हेजची पाटी झळकणाऱ्या हॉटेलमधील ‘पालक-पनीर’ किंवा तत्सम पालेभाजीयुक्त पदार्थातील पालक नव्हे, तर समुद्रकिनाऱ्यावरच्या प्राणीविश्वातील ‘बालका’सारखा एक लहानसा जीव- ‘पालक’. मरीन पल्मोनेट स्लग ( Marine Pulmonate slug ) या नावाने ओळखला जाणाऱ्या या प्...

शालेय शिक्षण... आज आणि उद्या         दोन हजार सतरा सालातल्या नोव्हेंबरची घटना. कमी दर्जाचे शिक्षण दिल्याबद्दल भारतीय वंशाच्या व्यक्तीने एका विद्यापीठावर कोर्टात दावा ठोकला. तोही कुठल्या साध्यासुध्या नव्हे तर चक्क ब्रिटनमधील सुप्रसिद्ध ऑक्सफर्ड विद्यापीठावर! या दाव्यातला खरे-खोटेपणा सिद्ध होण्यास आणखी काही वेळ जाईल, पण ऑक्सफर्डसारख्या नामांकीत विद्यापीठालाही या दाव्याची दखल घ्यावी लागलीय, हे विशेष. सध्याच्या काळात  चांगल्या दर्जाचे शिक्षण देणे  किती महत्त्वाचे आहे हे या दाव्याने अधोरेखित झाले. अर्थात आपल्या माध्यमांनी व जनतेनेही या बातमीकडे शिक्षणक्षेत्राकडे करतो तसेच दुर्लक्ष केले. ब्रिटनप्रमाणे भविष्यात आपल्या राज्याच्या ‘शालेय शिक्षणा’बाबत असे घडू शकेल का?    याचे उत्तर शोधायचे असल्यास आपल्याला पहील्यांदा  महाराष्ट्रातील ‘शालेय शिक्षणाची सद्यस्थिती’ जाणून घ्यावी लागेल. खरं तर ब्रिटनच्या जवळपास दुप्पट लोकसंख्या असणाऱ्या महाराष्ट्राच्या शिक्षणव्यवस्थेबद्दल एखादे निश्चित विधान करणे म्हणजे चक्रधर स्वामींच्या ए...

 सागरातील अष्टपैलू खेळाडू  फिफा विश्वचषक 2010 मधील अंतिम सामन्यास थोडाच अवधी बाकी होता. ऑरेंज आर्मी नेदरलँड आणि टिकी-टाका साठी प्रसिद्ध स्पेन आमनेसामने येणार होते. या प्रसंगी दोन्ही संघातील खेळाडू, त्यांचे उत्साही मार्गदर्शक आणि संभाव्य डावपेच यांविषयी फुटबॉल चाहत्यांमध्ये चर्चा होणे स्वाभाविकच होते. परंतु या धामधुमीच्या वातावरणात संपूर्ण जगाचे लक्ष लागले होते जर्मनीकडे. नाही, जर्मनीच्या संघाकडे नाही; जर्मनीच्या ‘पॉल’ बाबाकडे. युरो 2008 स्पर्धेत आपल्या अचूक भविष्यवाणीने सर्वांना आश्चर्यचकीत करणाऱ्या ‘पॉल’ने या अंतिम सामन्यातही ‘स्पेन’ विश्वविजेता ठरण्याचे दिलेले संकेत अचूक ठरले. मनुष्यप्राण्याद्वारे दोन पायांनी खेळल्या जाणाऱ्या या खेळाचे भविष्य सांगणारा हा ‘पॉल’बाबा स्वत: मात्र आठ पायांचा(की हातांचा?) होता. हा पॉल बाबा म्हणजे समुद्री अष्टपैलू खेळाडू असणारा पॉल नावाचा ‘ऑक्टोपस’         माकळी, माकूल या स्थानिक नावांनी ओळखल्या जाणाऱ्या मोलुस्का (Mollusca) या संघातील या प्राण्याच्या सामान्य प्रजातीचे नाव आहे ऑक्टोपस व्हल्गरीस (Octopus vulgaris). डोक...

खेकड्यांचे झाड        भात कापणीच्या हंगामातील प्रसंग.एक शेतकरी दीर्घ श्वास घेऊन आपल्या खारजमिनीतल्या लहानशा तळ्यात बुडी मारतो. तो दिसेनासा झाल्यानंतर थोड्या वेळाने एक निष्पर्ण काटेरी झाड हळूहळू तळ्याच्या वर येते. ते झाड त्याच बुडी मारलेल्या शेतकऱ्याच्या हातात आहे. या झाडाच्या फांद्यांवर पानांऐवजी काहीतरी जिवंत वस्तू असल्यासारखे दिसते. क्षणभर आपला आपल्या डोळ्यांवर विश्वास बसत नाही- कारण त्याच्या हातातील संपूर्ण झाड खेकड्यांनी भरलेले असते.     खेकड्यांचे झाड? असे कुठे असते का?      पुराणकथांतील चमत्कारांनाही मागे टाकणारे हे दृश्य; इथल्या शेतकऱ्याच्या परिचयाचे. पालघर, रायगड जिल्ह्यातील खाडीलगतच्या भातशेतीच्या जमिनींमध्ये पूरक उत्पन्न म्हणून शेततळी राखली जातात. पावसाळ्याच्या दिवसांत या लहान लहान तळ्यांमध्ये विविध प्रकारचे मासे अंडी घालतात. कापणीचा हंगाम येईपर्यंत शेतातले पाणी बऱ्यापैकी कमी होत जाते. अशा वेळी शेतातील मासळी हळू हळू या तळ्यांकडे सरकत जाते. त्यामुळे येथील शेतकरी कापणीच्या हंगामात तळ्यात साठलेली, वाढलेली मत्स्यसंपत्ती...