जॅक स्पॅरो आणि ब्लॅक पर्ल

          तो कपटी आहे, ढोंगी आहे, स्वार्थी आहे, पैशाचा लालची आहे, दारूडा देखिल आहे. त्याचा अवतारही रांगडा आणि अस्वच्छच! एखाद्या खलनायकाला जितकी विशेषणे लावता येतील तितकी त्याला चपखलपणे बसतात. तो लढवय्या असला तरी पळपुटादेखिल आहे. तरीही पडद्यावरील त्याचा वावर हवाहवासा वाटतो. 2003 साली टेड इलियट आणि टेरी रॉस्सीयो या दोघांच्या कल्पनेतून साकारलेला हा अवलिया म्हणजे ‘जॅक स्पॅरो ... 
सॉरी! ‘कॅप्टन जॅक स्पॅरो’!

‘पायरेटस् ऑफ दी कॅरेबियन’ या फँटसी प्रकारातील चित्रपटाचा हा आधारस्तंभ. ‘समुद्री चाचे आणि त्यांचा संघर्ष’ या जोडीला ‘अॅक्शन, थ्रीलर, रोमान्स, कॉमेडी’  अशा चविष्ट मसाल्याने भरलेले हे कथानक. दशकापूर्वी ‘पायरेटस ऑफ दी कॅरेबीयन: कर्स ऑफ ब्लॅक पर्ल’ने सुरू झालेल्या या मनोरंजक समुद्री प्रवासाने तब्बल पाच कथानकांची मेजवानी प्रेक्षकांना दिली.  
काळाप्रमाणे मनोरंजनाचे तंत्र बदलले, परंतु जॅकच्या करामतींचे तंत्र अजूनही जगभरातील प्रेक्षकांना आपल्यापर्यंत खेचत आहे.
चित्रपटाची कथा काहीही असो जॅकच्या भूमिकेतील जॉनी डेप  नेहमीच सर्वांना भावत आला आहे. त्याचे चालणे-बोलणे, त्याचा विक्षिप्तपणा पडद्यावर आनंदनिर्मिती करतो.   त्याच्या वाटेत येणारे इतर समुद्री चाचे (Pirates) आणि त्यांचा गंमतीदार संघर्ष पाहणे मनोरंजक असते. सर्वसामान्यपणे चित्रपटातील प्रमुख व्यक्तीरेखेला तीच्यावर प्रेम करणारा किंवा आवडणारा जोडीदार नेमून देण्याची परंपरा जगभरात सर्वत्रच आहे. हा चित्रपट मात्र या परंपरेलाच छेद देतो. या कथेतील जॅक स्पॅरोला नायिका नाही, ब्लॅक पर्ल नावाचे जहाज हीच त्याची नायिका. पण ही नायिका नेहमीच त्याच्यापासून दुरावलेली. त्यामुळे रुढार्थाने तो ‘नायक’ नाही; म्हणजेच ‘न-नायक (Anti Hero)'! या लुटारूला जमिनीवर राहण्याच्या कल्पनेचा देखिल तिटकारा आहे, इतकं सागरी जिवनावर तो प्रेम करतो. खरंतर ‘ब्लॅक पर्ल’चे मूळ नाव ‘विकेड वेंच’. मूळ व्यापारी असलेले हे जहाज कॅप्टन मॉर्गनच्या नेतृत्वाखाली लुटारूंचे जहाज बनते.

पुढे तेच जहाज शापीत बनते. या विलक्षण जहाजाचा कप्तान म्हणून मिरवण्याची इच्छा असलेला आपला अवलिया जॅक, ते जहाज आणि पर्यायाने समुद्रावर सत्ता राखू इच्छिणारा समुद्री लुटारू ‘हेक्टर बर्बोसा’ यांच्यातील संघर्ष समुद्राच्या लाटांप्रमाणेच निरंतर चालणारा. इतकं काय आहे या ‘ब्लॅक पर्ल’ नावाच्या जहाजात की ज्याच्यासाठी अत्यंत स्वार्थी, संपत्तीचा लोभी जॅक हाती येऊ शकणारे धन, सुख लाथाडून या जहाजावर प्रेम करतो?
     संपूर्ण काळ्या रंगातील जहाजाचे शिडदेखिल काळेच आहे. चित्रपटातील ‘प्लाईंग डचमॅन’ नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या वाऱ्याच्या वेगाने पळणाऱ्या जहाजाला केवळ ब्लॅक पर्लच मागे टाकू शकेल अशी तिची ख्याती. म्हणूनच कॅप्टन जॅक स्पॅरो आपल्या जहाजाला कोणाच्याही हाती न लागणारे या अर्थाने “Nigh Uncatchable” म्हणतो. एलिझाबेथ स्वान या पात्राने ब्लॅक पर्लविषयी विचारल्यावर तो म्हणतो....
        “फक्त स्पेनच नव्हे, तर संपूर्ण महासागर...संपूर्ण जग. जिथे आपल्याला जायचं आहे तिथे आपण जातो. हेच खरे जहाज असते. केवळ बाहेरून दिसणारी जहाजाची रचना, डेक आणि शीड हे जहाज नसतं. ही रचना फक्त जहाजाची गरज असते. पण खऱ्या अर्थाने जहाज काय आहे- ब्लॅक पर्ल काय आहे..... तर एक ‘स्वातंत्र्य’!”
संपूर्ण चित्रपटात अनाकलनीयपणे वावरणाऱ्या जॅकचे ब्लॅक पर्लवर का प्रेम आहे हे त्याच्या या संवादांनी कळून येते. त्याच्यासाठी हे जहाज म्हणजे स्वातंत्र्य आहे. हीच स्वातंत्र्याची कल्पना त्याला स्वत:चा जीव धोक्यात घालून संघर्ष करण्यास भाग पाडते. 
    या कथानकातील आणखी एका प्रसंगावरून जॅकचे ‘ब्लॅक पर्ल’वरील प्रेम दिसून येते. मोठ्या खटपटीनंतर जॅकला  एक चमत्कारीक ‘होकायंत्र’  मिळते.

परंतु या होकायंत्राची सुई उत्तर दिशेला स्थिर होण्याऐवजी भलतीकडेच वळते. त्यातील अमानवीय शक्तींमुळे ज्याच्या हाती हे यंत्र असेल त्याला मनापासून हव्या असलेल्या गोष्टीच्या दिशेने या होकायंत्राची सुई वळते. एलिझाबेथ स्वान या नायिकेच्या हातात हे होकायंत्र दिल्यावर ते यंत्र तिचा प्रेमी असलेल्या विल टर्नरचा मार्ग दाखवतो. मात्र जॅकच्या बाबतीत थोडे वेगळे घडते. ब्लॅक पर्ल हातातून निसटल्यानंतर जॅकच्या हाती जेव्हा हे होकायंत्र येते तेव्हा ती सुई जॅकची प्रेमिका ‘ब्लॅक पर्ल’ या जहाजाचीच दिशा दाखवते. 
        जॅकचे ब्लॅक पर्लवरील प्रेम सर्वज्ञात आहे, अगदी त्याच्या शत्रूंनाही हे ठाऊक आहे. या प्रेमामुळेच तो कित्येकदा अडचणीत आलाय. . फ्लाईंग डचमॅन या जहाजाचा भयानक कप्तान डेव्ही जोनस् समुद्रतळाशी असलेल्या ब्लॅक पर्लला वर काढण्याचे आमिष जॅकला दाखवतो. इतकेच नव्हे तर तेरा वर्षांसाठी ब्लॅक पर्लचे कप्तानपदही देण्याचे आश्वासन देतो. मात्र या बदल्यात जॅकने फ्लाईंग डचमॅन जहाजावर शंभर वर्षे गुलाम म्हणून काम करावे असा पेच घालतो. ब्लॅक पर्लच्या प्रेमात आकंठ बुडालेला जॅक या अजब आणि अपमानास्पद सौद्यालाही होकार देतो. आपल्याला हवे ते मिळवण्यासाठी अनेकवेळा स्पॅरोच्या शत्रूंनी ब्लॅक पर्ल परत मिळवून देण्याचे आमिष दाखवले आहे.

         ‘जॅक स्पॅरो’ आणि त्याचे ‘ब्लॅक पर्ल’ जहाज या खरंतर काल्पनिक गोष्टी. परंतु आपल्या स्वच्छंदपणावर, स्वातंत्र्यावर मनापासून प्रेम करणारी मंडळी आपल्या आजूबाजूलाही आढळतात. प्रसंगी संपत्ती, सुखालाही ते लाथाडतात. त्यांचे निर्णय सर्वसामान्य जीवनाच्या कसोटीवर टिकणारे नसतात, परंतु त्यांना नेमकेपणाने ठाऊक असते की आपण कशासाठी आपल्या आयुष्याची किंमत मोजत आहोत. इतरांच्या दृष्टीने हे लोक मानवी भावभावना नसलेल्या वाटतील परंतु ते देखील ‘प्रेम’ ही भावना जाणतात... त्याला जपतात. ते स्वत:वर प्रेम करतात, स्वत:च्या स्वातंत्र्यावर प्रेम करतात. या  अशाच स्वच्छंदी विचारांच्या व्यक्तींचे प्रतीनिधीत्व जॅक स्पॅरो करतो. 
     या चित्रपटाचा पाचवा भाग पाहील्यानंतर ब्लॅक पर्लचा समुद्री प्रवास संपत आल्याचे जाणवते. परंतु या चित्रपटाने आतापर्यंत मिळवलेले यश पाहता, जॅक स्पॅरो पुन्हा येईल याची खात्री आहे. पुन्हा पाहता येईल जॅक स्पॅरो आणि ‘ब्लॅक पर्ल’ची प्रेम कहाणी.

- तुषार म्हात्रे, पिरकोन (उरण)