तुषारकी

                 दूरवर पसरलेल्या अथांग सागराच्या लाटा  किनाऱ्यावर निरंतर येऊन आदळत असतात. आपल्या फेसाळत्या लाटांनी तो भूमीवर सातत्याने आक्रमण करतच राहतो. ओहोटीच्या वेळेस पीछेहाट झाली तरी भरतीच्या वेळेस हे आक्रमण अधिकच विशाल होत जाते. लाटांच्या प्रत्येक हल्ल्यात किनाऱ्याची झीज होत राहते. कधीकधी समुद्राचे पाणी वेस ओलांडून लोकवस्त्यांमध्ये घुसते. मानवाच्या दृष्टीने या निरंकुश पाण्याला अंकुश लावणे गरजेचे असते. त्याला रोखण्यात मानवी प्रयत्न तोकडे पडत असताना, बऱ्याच वेळेस निसर्गच सहाय्य करतो. सागरकिनारी वसलेल्या सजीवसृष्टीतील काही वनस्पती या अमर्याद सागराला आपल्यापरीने मर्यादा घालण्याचे काम करतात; ‘ मर्यादा वेल ’ ही त्यातलीच एक.         ‘मॉर्निंग ग्लोरी’ अशी ओळख असणाऱ्या आणि हजारो जाती असणाऱ्या वनस्पती प्रकारातील ही वेेेल. समुद्रकिनारी उगवते म्हणून ती ‘बीच मॉर्निंग ग्लोरी’. आयपोमोई पीस-कॅप्रे ( Ipomoea pes-caprae )  हे तिचे शास्त्रीय नाव. यातील ‘आयपोमोई’ हा ग्रीक शब्द वेलीचे  ‘वळवळणाऱ्या ...

     ‘अॅडम आणि इव्ह’ या जोडीची कथा आपल्या सर्वांनाच ठाऊक असेल. ‘इव्ह’ला बागेतील सुप्रसिद्ध फळ खाण्याची इच्छा होते. अॅडम मात्र हे फळ खायचे की नाही, या द्वीधा मन:स्थितीत असतो. पुढे हे फळ त्यांच्याकडून खाल्ले जाऊन मनुष्यप्राण्याला चांगल्या वाईटाचे ज्ञान वगैरे मिळते असे काहीसे हे कथानक. बऱ्यापैकी ज्ञान असलेला आधुनिक मनुष्य पृथ्वीवर येऊन आता जवळपास दोन-तीन लाख वर्षांचा कालावधी लोटला आहे.अॅडम-इव्हने खाल्लेल्या फळांसारखी कित्येक फळे आपल्या पूर्वजांकडून पचवून झाली आहेत. पण तरीही कधीकधी आपल्या आजूबाजूला आपल्याला ज्ञात नसलेल्या अशा काही वनस्पती दिसतात, तेव्हा मात्र आपले ज्ञान अजूनही अॅडम स्तरावरचे आहे याची मनोमन खात्री पटते.    महाराष्ट्राच्या किनारी भागात फेरफटका मारताना खारफुटींच्या जंगलात सुंदर अशा पांढऱ्या जांभळ्या रंगांच्या लहान लहान फळांनी लगडलेला एक झुडूपसदृश वृक्ष दिसतो. त्याच्या फळांचा आकर्षकपणा आपल्यातील ‘इव्हपणा’ जागा करीत असला तरी ते फळ बाजारात पहायला मिळत नसल्याने खावे की न खावे असा ‘अादिम’ प्रश्न काहीजणांना पडतो. खारेपाटातील स्थानिकांना पूर्वापार  परिचि...

     विशाल...अथांग...गहन...गूढ... यांसारख्या अनेक विशेषणांसाठी डोळ्यांसमोर येणारा एक समर्पक शब्द म्हणजे ‘समुद्र’. त्याच्या किनाऱ्यावर पसरलेल्या रुपेरी वाळूत बसून त्याचे विशाल रुप न्याहाळताना सागराच्या न दिसणाऱ्या तळाशी काय दडलंय, याचे कुतूहल सर्वांनाच वाटत असते. हा नजरेआडचा विचार करता करता, आपल्या नजरेसमोरही अशाच काही गोष्टी समुद्र उपलब्ध करून देत असतो हे मात्र आपण विसरतो. सागरकिनाऱ्यावर सहज आढळून येणारी आणि तितक्याच सहजपणे दुर्लक्षिली जाणारी जीवसृष्टी पसरलेली असते. सागराचे अंतरंग शोधणारी नजर इकडे वळवली तर इथेही सजीवसृष्टीचे अनोखे रंग पहायला मिळतील.        मुंबई-कोकणच्या समुद्रकिनाऱ्यांवर, खाडीलगतच्या दलदलयुक्त प्रदेशात एक ‘अतरंगी’ वनस्पती आढळते.  गुळगुळीत, मांसल आणि चमकदार लहान पानांची, जांभळ्या- गुलाबी फुलांची किनारी भागात विखुरलेली ही वनस्पती आपल्याला एखाद्या सामान्य तणाप्रमाणेच भासेल. तिच्या आडव्या पसरलेल्या रोपांची लांबी जेमतेम फुटभर भरते. बाहेरून फार लक्षवेधी नसणाऱ्या या वनस्पतीच्या अंगभूत वेगळ्या गुणधर्मामुळे तीला अतरंगीच म्हणावे...